[Translation from the book of Girja Kumar on the “Indus People: Saraiki Saga and Sufi-Sant Renaissance” published by Vitasta, New Delhi (2013)]
مہا بھارت دا تاریخی انگ
مہابھارت ہک اِتہاس وانڳ ڄَݨیدی ہے۔ اے اڄوکے سَینس وچ تاریخ (ہسٹری) نئیں۔ اے ہک قصہ ہے جیڑھا ساکوں ݙسیندے جو مہا بھارت وچ ݙسائے واقعات اصل وچ ݙیکھݨ تے سݨن والے قصہ گو دی نظر وچ کیا ہئین تے کیا تھیندا ریہا۔
ایں قصہ دی جانبداری وݙی نُشابر ہے۔ اے ہک جِیتݨ ہار دا بیانیہ ہے۔ ہزاریں وریہیں کنوں اے قصہ سُݨیا اتے سُݨایا ویندا پئے۔ ایں وݙی بھیڑی وچ پانڈو جِیتݨ ہار ہئین اَتے کورویں دی ہار تھئی۔ اپݨی اصل شکل وچ تاں اے بھرگوا برہمنیں دے کُجھ ردوبدل نال کھشتریں دی پاسوں بݨایا سِدھا سادھا ہک قصہ ہوسی۔ کرشنا جیڑھا جو ایں قصہ وچ پانڈویں دا سفیر اتے جنگی ماہر ہے، اونکوں پچھاں ونڄ دیوتا دا درجہ ملیا ہوسی۔ اے تہزیب دے دھارے دا اُبھے پچادھ دے ویدیائی وسیب کنوں پوادھ دی پاسیوں پِھرونڄݨ دی وی نشانی بݨدے۔
ویدیائی ریت اڄوکے سرائیکی۔پنجابی لوکیں دی پالی پوسی ہوئی ہئی جیڑھے جو سندھودی ہک وݙی کمیونٹی بݨدن۔ مہا بھارت نال کلہا سیاسی مرکز نئیں وٹیندا بلکہ تہذیب دا دھارا وی گنگا جمنا دوآب پاسیو مُڑ ویندے۔ گنگا، سِندھو دی جاہ گھِن گیدھی اتے اے انڈین قدریں دی علامت بݨ ڳئی۔
ایندے وچ کوئی شک نئیں جو سندھ وادی دے سبھے لوک قدیم ویدیائی ریت دے بچاؤ کیتے مہا بھارت وچ کورویں دی پاسیو ہئین۔ گندھارا اَتے سندھو دیاں راج داھاݨیاں، ہَریں ہوئیں کورویں دا ساتھ ݙتیا ۔ مہابھارت سندھ وادی دے لوکیں اتےوسیب کیتے راہ رستہ بند کرݙتیا۔ ٻُدھ مت اتے یوگا دے روپ ونگ وچ ننویں نظریے اتے خیالات پچھونہیں تھئے۔
1سانجھا اچیتا
مہا بھارتا دی بھیڑی ہزاریں وریہیں پیلھوں لڑی ڳئی پر اڄ وی ہندوستان دے لوکیں دے چیتے وچ وسدی پئی ہے۔ وی۔ایس۔سُکٹھنکر ، جیڑھا مہا بھارت دے مُستند ایڈیشن دا ایڈیٹر ہے، او لکھدے جو “مہابھارت ساݙا ہک سانجھا اچیتا ہے۔” ݙوجھے لوظیں وچ، “اے ہک اینجھا کل ہے جیڑھا ساݙے اڄ وچ شامل ہے۔” اساں ایں کل دی پیداوار ہئیں۔ اَساں کنیں میݙا مطلب اساں جینجھے ہئیں۔
ایں کہاݨی دی ‘بربادی دا قصہ’، ‘تاریخی المیہ’،’ دید دا دَربھ،، اتے ٻہوں وݙی قیمت بھر کنیں جیتی جنگ دا قصہ’ وانگ وی تعبیر کیتی ویندی ہے۔ اینکوں وادی سندھ دے لوکیں کیتے ہک یُڳ دا اَنت وی آکھیا ونڄ سڳدے جو ایندے اثرات اَڄ تائیں اِتھوں دا وسیب تے لوک بھڳتیندے پئین۔ ہَرے ہوئے لوکیں کوں ہمیش گندا کر کنیں ݙٹھا ویندے۔ ایہو کُجھ وادی سندھ دے لوکیں نال وی تھئے۔ او روایتی قصہ گویں (سوتاس) یا لکھاریں دا خاص نشانہ ہئین جنہیں وادی سندھ دئے ہَریں ہوئیں کوں ہک برائی ݙکھائے۔ رزمیہ ۔ ایپک۔ وار وچ ہَرے ہوئیں دی کوئی جاہ نئیں ہوندی۔ تُہاݙے ساݙے کیتے مہابھارت دا ایہو مطلب بݨدے۔
مہابھارت دا تاریخی جغرافیائی نقشہ
واقعات کوں ݙیکھݨ دے ٻئے وی کئی ڈھنگ ڈھالے تھی سڳدن۔ مہابھارت دے کئی ہیرو اَتے وِیلن ہئین۔ جیت اتے ہار دا حسب کتاب کرݨ دا اے وی ہک ݙا بݨدے۔ گندھارا اَتے سندھو دی راجدھانی دا کورویں نال ساتھ سنگت ہئی۔ وادی سندھ دے لوک ایں بھیڑی وچ سَبھ کنوں اڳوں اڳوں ہئیں تے اُنہیں دا نقصان وی ودھیک تھیا۔ راجہ شکونی اتے راجہ جیادراٹھ ایں قصہ دے سبھ کنوں وݙے وِیلن ہئین۔ خاص کر شکونی دی اینجھی چترکاری تھئی ہے جینویں جو او دُریودھنا دے نال ایں وݙی بھیڑی دا ذمیوار ہووے۔ مہا بھارت دا اَڄوکا قصہ وادی سندھ دے لوکیں دے پَھٹیں اُتے لوݨ ٻُرکݨ وانگر ہے۔ اے ہک فاتح دا قصہ ہے۔ اصل وچ تاں شکونی ہک ٻہوں سیاݨا سفیر ہئی جیندی چالاکی کرشنا کنوں گھٹ نَہی۔ شکونی کوں گندا ݙکھایا ڳئے تاں جو او تاریخ وچ ہاریں دی پاسیو کھڑا ہئی۔ اونکوں اپݨے کیتے گناہیں کنیں وݙا گناہگار بݨا ݙتیا ڳیا۔
مہا بھارت اتے سندھو دیاں مہان تریمتیں
مہابھارت دے چھیکڑ وچ اے تریمتیں ہن جیڑھیاںa چنڳائی دا کردار بݨ اَڳوں آندن۔ گندھاری جیڑھی جو گندھارا دے راجہ سوبالا اتے شاکنی دی بھیݨ ہئی، ہک اینجھا ہی غیر معمولی کردار ہے۔ توڑے جو ریشم دے کپڑے کوں اَکھیں تے ٻدھ، اوں اپݨے آپ کوں اَندھا بݨائی رکھیا، پر اوندا ہستیناپور دی ملکہ دا تاثر کہیں ویلھے وی نئیں ویندا۔ او ہک اینجھا المیاتی کردار ہے جیڑھا خود المیہ کنیں اُتوں ٻاہندے۔ ہک ٻئی اینجھی مہان تریمت دہشالا ہے جیڑھی گندھاری دی دِھی اتے سندھو راجدھاݨی دی ملکہ ہئی۔ مہا بھارت دا المیہ اوندے منہ مہاندرے کہیں چتر وانگ نقش تھی ڳیا پر اوں مہا بھیڑی دے پَھٹ اپݨے کرمیں نال بھرے۔ توڑے جو پوری مہابھارت وچ اوندا نکا جہیاں کردار ریہے پر اوں اپݨے سہݨپ اَتے سفارت نال پوری بھیڑی دا دھارا موڑ ݙتیا۔ اوں ارجن کوں اپݨے پاسیو موڑ گیدھا۔ اوندا کردار پورس نال مِلدے جئیں جیتے ہوئے سکندر نال سِہݨپ اتے سفارت کاری نال معاملہ طے کیتا۔ شاکنی دی ذال اتے گندھارا دی ملکہ دا وی کوئی گھٹ کردار نہی، جئیں سخت جھیڑے وچ اَرجن نال ڳانڈھا رکھیا۔ انہیں پنجیں تریمتیں دے نویکلے کرداریں کوں اڄ آپ ٻولݨ ڈتیا ونڄے۔ اے سندھو ݙیس دے اینجھے سوہݨے اتے اُچے کردار ہن جیڑھے ہک اینجھے المیہ دا شکار ہن جیندے پیدا کرݨ وچ اُنہیں دا کوئی ہتھ نئیں