ہر قبضہ گیر، جیتݨ ہار بھوئیں اتے اوندے وسنیکیں کوں اپݨے تصور وچ دھالݨ کیتے اوں جاہ اتے اوندے لوکیں کیتے ننویں ناں رکھݨ دا اختیار ہتھیکا کریندے۔ اوندا وݙا مطالبہ ہوندے جو اوندی پاسیو رکھے نانویں اتے رہݨ سہݨ کوں منیا ونڄے۔ جئیں ویلھے جاپان دا 1906 وچ کوریا اُتے قبضہ تھیا تاں اُنہیں پیلھا کم کورین نانویں اُتے پابندی لاوݨ تے اوندی جاہ تے جاپانی ناں رکھݨ دا مطالبہ ہئی۔
نانویں وچ اینجھا کیا چمتکار ہے؟ آکھیا ویندے جو گلاب دے پُھل دا جو وی ناں رکھیجے پر اوندی خوشبو تاں ہک ای رہسی۔ سچ تاں اے ہے جو اوندی سُنڄاݨ گلاب دے پھل دے طور نہ تھیسی بلکہ او ہک ٻئے ناں نال سُنڄاتا ویسی۔ نانویں دا تعلق شئیں دی شناخت اتے ونڈ کرݨ نال ہے تاں جو او ساݙی یادگیری وچ ریہہ ونڄن۔ جیڑھی کہاݨی اچوچیتی آندی ہے او رابن سن کروسو اتے ہک بے نام بندے دا میل ہے۔۔۔۔۔۔۔۔۔”میں اونکوں مل کنیں ٻہوں خوش ہامی،” رابن سن کروسو آہدے، “اتے میں ایں کم وچ رُجھ ڳیا جو اونکوں ہر او شے سکھاواں جیڑھی اونکوں میݙے کیتے فیدہ مند، ہتھ لدھائی اتے مددگار بݨاوے؛ پر ایں سبھ کیتے لازم ہئی جو میں اونکوں ٻولݨ سکھاواں تاں جو میݙا ہر آکھیا او سمجھ ونڄے؛ او ہک قابل سکھݨ ہار (سکالر) ثابت تھیا۔۔۔۔۔۔۔۔” جیڑھی سکھت پڑھت دا پروگرام رابن سن کروسو اوندے کیتے ستریا، اوندا مُنڈھ نانویں نال ٻدھیندا ہئی۔ کروسو نے اے زحمت نئیں کیتی جو اوں بندے کنیں اوندا ناں پُچھے ہا۔۔۔۔” سبھ توں پیلھوں میں اونکوں ݙسیے جو اڄ کنیں اوندا ناں فرائی ڈے ہوسی ، اے او ݙینہہ ہئی جݙاں میں اوندی جند بچائی ہئی؛۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ایں طرانح میں اونکوں ‘آقا ‘ آکھݨ سکھایا اتے اونکوں ݙسیم جو میݙا ایہو ناں ہوسی۔” وت آقا اتے غلام دے اے ناں اُنہیں دے ݙے گھن (رشتے) دی بݨیاد بݨ ڳئے۔ خیر کُلامی پُچھݨ وی اُنہیں دے اُچ جھک دے رتبہ دا پتہ ݙیندے ہئیں۔ جیویں جو، ” کیا حال ہے، فرائی ڈے؟ میں ٹھیک ہاں میݙا آقا۔” ایں طرانح فرائی ڈے دی اپݨی پچھلی سُنڄاݨ دی یاد گیری مُک ویندی ہے جیندے نال او اپݨے اُتے تھوپی ہوئی ننویں شناخت کنیں انکار کر سڳے۔
ٻولی دا ساݙی یادداشت نال ݙونگھا سمبندھ یا رشتہ ہوندے۔ اے یادداشت کوں محفوظ رکھدی ہے، ہک پیڑھی کنوں ٻئی پیڑھی تائیں پڄاوݨ دا ذریعہ ہے اتے ایں طرانح کلچر کوں ڄماوݨ اتے اوندے ودھارے دی بݨیاد ہے۔ فرانز فینن لکھدے جو ٻولی وچ پوری تہذیب سمائی ہوندی ہے۔ولاٹر بن یامین دے مطابق ساݙی یادداشت کلہا ماضی دے ورتارے دا سندر سلو نئیں بلکہ ہک ذریعہ ہے۔ اے ڳالھ ٻولی اتے یادداشت کیتے وی ایتلی ہی سچ ہے۔ ٻولی نال وانڄ یا اونکوں مُکاوݨ لوکیں دی سانجھی یادداشت کوں مکاوݨ ہوندے۔اے ڳالھ وی درُست ہے جو کہیں اوپری ٻولی کوں ٻئے اُتے تھوپݨ اوپرے تجربے تے سُنڄاݨ تھوپݨ دے برابر ہے۔
[Translation of an excerpt from the book, “Ngugi wa Thiong’o, Torn and Something New, Basic Books (2009)]