اکثریت ہوندیں ہوئیں اقلیت دی حالت وچ جیوݨ دی ہک اڄوکی وݙی مثال سرائیکی ہن۔ لکھاں ایکڑ بھوئیں تے قبضہ، اوپری افسر شاہی، بجٹ وچ اپݨے حق کنیں وانڄ ، اماں ٻولی جیندا کوئی سرکاری ماݨ نئیں اَتے نوکریں تے تعلیمی اداریں وچ کہیں کوٹے مُتوں نینگر۔ ہوند رَکھیندیں ہوئیں اݨ ہوند۔ اے ہک غلامی نئیں تاں ٻیا اینکوں کیا آکھیجے؟
غلام دی وݙی نشانی اُوندی سُنڄاݨ نہ ہووݨ ہے۔ او ٻس غلام ہوندے۔ اوندی لوڑھ، سِک سَدھر، چنڳا مندا، اے سبھ کہیں وی کھاتے وچ شمار نئیں تھیندے۔ اوں مالک کیتے کماوݨے اتیں مالک اونکوں جیندا رکھݨے۔ اے ہک اَڄایا جیوݨ ہوندے۔ بندے کنیں گھن قومیں تائیں غلام دی ایہا ای نشانی ہے جو او سُنڄاݨ مُتوں ہوندے۔ اڳوں سبھ غلامی دے جیوݨ دیاں رمزاں ہن جیڑھے غلام ای ڄاݨدن۔
غلامی کنیں مُکتی دا پیلھا قدم اپݨے آپ دی، اپݨے سروپ دی سُنڄاݨ ہوندے۔ اے کم ہک اَنتر کلاکاری منگدے۔ ایندے کیتے ہک اینجھی ننویں دید دی لوڑھ پوندی ہے جیڑھی پُراݨے کوں ننواں کرݨ دا چمتکار کرے۔ شاعری اتیں قصہ کہاݨی اڳوں آندن جو ننواں علامتاں اتیں استعارے بݨائے ونڄن۔ شئیں دے ننویں ناں رکھیندن۔ نںویں ڳالھ مُہاڑ کیتی ویندی ہے۔ جتھاں جتھاں ننویں سُنڄاݨ بݨی ہے، اُتھاں ایندا اے کلاتمک روپ نُشابر ریہے ڳئے۔ شیت کُجھ ایں کیتے وی جو کلا تے آرٹ وچ کُجھ اینجھے ڳُݨ ہن جیڑھے غلام کیتے اوں مُنڈھلے اتیں ڳٹیں گوݙیں ٻیٹھے ݙربھئو نال ڄالݨ تےاوندی پچھاݨ کرݨ سوکھا بݨا ݙیندن۔ ڳالھ جو وی ہووے پراپݨی ہوند اتیں سروپ دی سُنڄاݨ دی پیلھی پوڑھی کلاتمک ای ہوندی ہے۔
ݙوجھی پوڑی وچ اپݨی ایں سُنڄاݨ کوں اوپریں (خاص کر مالک) کنیں منواوݨ ہوندے۔ اپݨا راج، ماݨ سماݨ، اختیار منگݨا ہوندے۔ ایہو ویلھا ہوندے جݙاں غلام کوں اپݨی قدیمی تابعداری کنیں انکار کرݨا ہوندے۔ سوال چاوݨا ہوندے، جواب منگݨا ہوندے۔ اپݨے ݙر بھئو کنیں ٻاہروں آوݨا ہوندے۔
جیویں شاہ حسین آہدے جو “تخت نہ ملدے منگے”۔ کوئی وی اپݨا راج اتیں اختیار چھڑا منگݨ نال ݙیندا۔ اپݨے راج کیتے راج نیتک تھیوݨا پوندے۔ اپݨی تݙ اتیں پرلے دی نیت دی پچھاݨ کرݨی ہوندی ہے۔ ݙوجھے لفظیں وچ راج نیتی یا سیاست ہک اینجھی بھیڑی تے یُدھ ہوندے جیڑھا تیرتُفنگ مُتوں بھڑنا ہوندے۔ کہیں وی بھیڑی آلی کار بندہ ایندے وچ جان جہان کنیں ونڄ سڳدے۔ ڈھک ٻدھ تھی سڳدی ہے۔ راج نیتی کوئی کاٹھ دی شطرنج نئیں جو کاٹھ دا وزیر تے بادشاہ مویا۔ اللہ اللہ خیر سلا۔ غلام کیتے تاں اے جان دی بازی ہوندی ہے۔ پر ہک تراویں اے شطرنج وانگ وی ہوندی ہے جو ایندی ہک ہک چال دے وت کئی کئی پیچ ہوندن۔ مطلب اے ہے جو اے وݙی اٹکل دا کم ہے۔
سرائیکی اپݨی سُنڄاݨ دی پیلھی پوڑی چڑھ چُکن۔ اے اوں ویلھے تھئی ہئی جݙاں اَساں آکھیا ہئی جو “ساکوں آکھ نہ پنج دریائی” (اسلم جاوید)۔ یا وت جݙاں اساں آکھیا ہئی: “ساݙے سِندھو کوں سَندھو لڳیاں” (عشق بزدار) ساݙی اینجھی دریگھی الاوݨی ساݙی آپ دی سُنڄاݨ بݨدی ڳئی۔ اساں وت اپݨا ہک وکھرا تے نویکلا ناں سرائیک وی رکھ ݙتا۔
اڄ سرائیکی سُنڄاݨ کوں ݙوجھی پوڑی چڑھنی ہے۔ اپݨا انج پنج راج اتیں اختیار منگݨے۔ اے متھݨے جو اوں راج دا روپ رنگ کیا ہووے۔ اے ݙیکھݨے جو اے سرائیکی لوک راج ہووے نہ جو چھڑا مالک دا وٹاندرا۔ وت ایں کیتے تݨ مار تے بھیڑی کرݨی ہے۔ اے ہک وݙا اٹکل دا کم ہے اتیں ایں کم دا تجربہ سرائیکی لوکیں کوں گھٹ ہے۔ جنہیں کوں ایں ڳالھ تے یقین نہ آوے تاں او یوسف رضا گیلانی کنیں سبق پڑھن۔
سرائیکی لوک سانجھ کلہا کَلا اتیں ادب دے ودھارے کیتے نہی بݨائی ڳئی۔ ایندا مقصد چھڑا اے نہی جو ننویں شاعری تھیوے، پُراݨے قصے کوں ننویں کہاݨی بݨایا ونڄے۔ اے سبھ تاں ہئی ای ہئی جو اے تتی سسی دا پیرو راہݨیں تھل مارو دا پندھ ہئی۔ پر سسی دی منزل تاں کیچ ہوندے۔ اینویں ای لوک سانجھ دی سرائیکی سُنڄاݨ دی منزل تاں سرائیکیں دا اپݨا لوک راج اتیں اختیار ہئی۔ اپݨے آپ کوں غیر دے گُمان کنیں انج کرݨ اتیں ہک بݨاوݨ ہئی۔
اَسی دے ݙہاکے وچ سرائیکی لوک سانجھ ایں پندھ دی ہک اٹکل بݨائی ۔ او اٹکل اے ہئی جو سرائیکی لوک سانجھ سرائیکی تحریک دا ہک اینجھا دُھرا ہوسی جیڑھا غیر جماعتی ہوسی۔ شاعر، لکھاری اتیں انجو انج جماعتیں دے سیاسی کارکن سبھے ایندے ممبرتھی سڳسن۔ اے براہ راست سیاست تاں نہ کریسی جیندا اول آخر مقصد اقتدار گھنݨ ہوندے پر اے سیاست دا کلچر بݨیسی۔ اے ہک اینجھے اَیرے ٻدھیسی جو ایندے اُتے اُچی اُساری تھی سڳے۔ ایندے کیتے شاعری، میلے ٹھیلے، ڳالھ مُہاڑ، لکھت پڑھت کوں ودھیسی اتیں ورتیسی۔ اے ݙا بھالا سکھلیسی جو کیویں اکھیں پُݙ دے ایشوز کوں لوکیں تائیں گھن ونڄیجے تاں جو ہل چل تھیوے۔ ایندے کیتے شاگردیں، نینگریں، تریمتیں اتے وسیب دی ہر پرت نال ڳانڈھا جُڑیسی۔ اینویں اے سرائیکی تحریک دے رابطے دی سلہاڑ ہوسی۔ غیر سیاسی ہوندیں ہوئیں ہر اوں سیاسی جماعت نال رابطہ کریسی جیڑھی سرائیکی سُنڄاݨ کوں مننیدی ہے۔ ہر اوں پلیٹ فارم کوں ورتیسی جیندے نال سرائیکی مانگ اڳوں ودھ سڳے۔سانجھ اپݨا اے کم کُجھ کیتا تے کُجھ ادھورا ریہہ ڳیا۔ اے اپݨیاں اَݨ مٹ نشانیاں چھوڑ ویلھے دی وہیند وچ گُم تھی ڳئی۔
اڄ وت سرائیکی سُنڄاݨ ہک بند ڳلی وچ ہے۔اینکوں اٹکل اتیں ݙا بھالے دی لوڑھ ہے تاں جو سُنڄاݨ دا اے ݙوجھی پوڑی چڑھ سڳے۔
آہدن شئیں اپݨا اوتارا کریندن۔ کیا اَڄ سانجھ دے ننویں اوتارے دی لوڑھ تاں نئیں؟ سنگت ایندے اُتے سوچ وچار کرے۔