1۔ حلاج= ‘كپاہ پِنجڑاں’,
عطار = ‘پٔھلیل۔ویچنڑاں’,
حَداد = ‘لوہے۔كٔٹ’ ۔ ۔ ۔
ایران وچ “صوفیانِ۔پیشہ وران” دے ٹرینڈ دا ہك عہد گزریئے۔
2۔ ایران دی صوفی تحریك دے پنج فیچر:
A- ریجنل قوم۔پرستی: نیشاپوری, شیرازی, رومی ۔ ۔ ۔
B- مٔزدكی تحریك دے اثرات=پیشے دا آدٔر, حلاج, حداد, عطار۔ ۔ ۔
C- مٔعتزِلہ دا ڳلانواں;
اے میثیریئلسٹ فلسفے دے نیڑے ہئین۔ اینھیں دی پوزیشن او لاجک ہائی جیندے اوتیں غالب تنز لکھیئے:
“چاہے ہے سو آپ کرے ہے، ہم کو ئبث بدنام کیا”
موئتزلہ (عربی، معتزلہ) آہدے ہئیں جیکر الللہ دی مرزی متوں پترا وی نئیں ہلدا تاں پچھیں بندے کیتے نرگ/سرگ، بہشت/دوزخ کیوں؟
گناہ/سواب دے بر ہق ہووݨ کیتے، موئتزلہ اے پوزیشن گدھی جو انسانیں کوں پیدا کر کیں ‘خدا مئزول (معزول۔عزلت۔نشین۔چنڈ ئچ بیٹھا۔۔ڳٹھ۔لڳا) تھی ٻیٹھے۔ مفتی تیں بادشاہ دے بَھیڑے كرمیں دا حصے۔دار بنڑنڑ, نہ بنڑنڑ, ساڊی تقدیر نئیں، اے ساڈا آپنڑا كرما شمار تھیسی۔
D- وحدت و ثَنویئت monotheism vs. dualism
یانی ہک خدا دی جاہ تیں، جیوݨ۔راند کوں “یزد و اہرمن, خدا تیں شیطان, دئیں ڊو تاڳتیں وچ ڊیکھݨ دا، یانی خیر و شر دا اَوَستائی نظریئہ،. اتیں
E- “وحدت و كثرت”, “وحدت الوجود”، “ہمہ اوست” ۔ ۔ ۔ ایھو شئید ‘وَئید.انتی’ فلسفے دے، چھیكڑ دے, پاپولِسٹ ورژن
“ہر میں ہر” ‘ دا اوڳلل ہا۔ اے اوں ویلھے ستریجا جیرھلے ہندوستان دئیں كجھ علاقئیں وچ اِندرا (سِندھڑا؟) كلٹ دی جاہ ‘براہمنڑا’-واد گھن گیا ہا۔
ایرانی تیں عرب فكر وچ ‘ثَنویئت’ تاں ہے، پر ‘تثلیث”۔trinity، یانی ‘تھرڈ۔آربِٹر’ اتیں، کسرتیئت “َملٹی۔پلیسیٹی” , جیرھی واپس كوسمِك۔یونیٹی دو گھن وئیندی ئے, جیرھی در اصل “ثنویئت” دا گٔھٹ بھر چھوڑیندی ئے, او کئے نی – – حلاج كوں ایں ڳالھ دی سوجھ ہند دے دورے وچ ملی ئے، اتیں اے سوجھ حلاج دا سر گھن لتھی ئے۔
آکھنڈڳدے ائو، حلاج كوں ہند۔سندھ دا وِزِٹ گھن لَتھا۔
فارس دے, “ظاہر۔باطن” (باطنی تحریك, داعی اینہہ تہریک دی پݨچ ہئین) دی ڈیوائڈ نال حلاج سمجھوتہ نئیں كر سڳیا۔
عباسئیں دے راج ہیٹھ پیدا تھیونڑ آلی, ‘ظاہر و باطن’ دی ونڈ ہندوستانی فلسفے ئچ كے نہائی (یا ہائی؟)
شبلی دے “تَكیئہ کرݨ” دے نظریئے نال حلاج نہ ٹٔر سڳیا۔
ایڈو وت، 9ویں صدی, یانی حلاج دی صدی, ہند۔سندھ وچ, كرشنا۔بھكتی نال بھیڑی دی، یانئی entanglement یانئی ایكوں وٹاونڑ دی صدی ہائی۔ شئید میں غلط ہوواں, پر لڳدا ایویں ہے جو جیرھی ‘گورو۔چیلا بَھكتی’ بَھگود۔گیتا دی ٹریننگ دی پیلھی یوگا بہ طور سكریپچر تھئی كھڑی ئے 9ویں صدی دی بھكتی موومنٹ، اوندا اینٹی۔تھیزِز ہائی۔
حلاچ دے ایتھ آونڑ ویلھے, شئید شنكر بھگوَد گیتا آلی بھكتی، اتیں اوندی ٻانبھڑیں تشریح دا ‘كریاكرم’ كیتی كھڑا ہا۔
اے ہندوستانی فلاسفر لوك اوں ویلھے “براہما”/پرائما كوں بھوئیں تیں لہیندے پئے ہئین۔
۔ بائد وچ، 11-12رھویں سدی وچ سندھ۔ھند وچ نسرݨ والے مسلم صوفی’ازم دا ہک اوچیچا ڳݨ۔۔۔ئشقء رسول ص، بن منصور حلاج دے ویلھے تائیں نشابر ناہ تھیا۔ اے ڳالھ سوجھئیت اتیں نوٹیڈ ہے اجو بن منصور وچ عیسے’ ع دی، آپ۔چوݨی/خود اختیاری سمشیا تے اوتم تپشیا (آپݨی سولی مونڈھے چاوݨ؟) دے وچ جھلکدے ‘ڊکھ۔سریر۔پیشن دی منوت۔الائت تاں ہے، عشکء رسول ص گھٹ لبھئیت ئے
[اے پوائنٹ لکھݨ اوکھا ئے، پر فیکٹ ہے:
ہک۔ادھ واری پھرول کیتی گوگل لکھت ایں ہے:
/Hussain bin Mansoor Hallaj’s quotes are more focused on God and, in some interpretations, the Divine nature of Christ, than on Prophet Muhammad. Hallaj’s famous utterance, “I am the Truth” (“Ana’l-Haqq”), is a key example of this focus . . ./
بلکہ ھیرانی ئے جو، /اویس قرنی/ ریت کیڊے ڳئی؟
متلئب ئے، اے ڳالھ ریکارڈ تیں ہے جو:
حسین بن منصور حلاج خدائیئت دے فلسفے دے ‘انترل اوپٹھ’
internal contradiction نال بھڑدا ودا ہا۔
یانی اے سوال جو
‘ذات ! میں کہ توں؟’ ۔ ۔ ۔
اوندا ڊوجھا مسئلہ شئید جزبہ passion ، سچ نال ‘ٻانہہ مروڑویں ڳلکڑی’ ہا۔۔۔
ایں جھیڑے کوں پیشن بݨاوݨ وچ روجھیل
حلاج كنوں اے ویلھ كئے ناہی جو او (monotheism vs polytheism)
جھئیں جھیڑے ہنڈھے ہا۔
‘انكارِء مذہب’ كیویں فلسفے دی رَت پیتی ئے، نہ تاں، جھیڑا تاں اسئل وچ فلسفے دا ڳوݨ ہا !؟
حلاج, سقراط آلی كار “شہیدِء فلسفہ” ئے, شہیدِ مذہب نئیں۔
“انسان دی اصل ‘اتہاس۔چتر’ ہسٹری اکھرݨ دا وتیرہ، شبدیں۔وچ۔مانئیں سِترَنڑ دی ہسٹری ئے۔”
لنگویسٹکس وچ، ایندی سٹڈی ڈھیر تھئی ئے جو الاوݨ۔آرٹیکولیشن وچ، فونیٹک چینج، الاء۔وٹاند کیویں تھیندی ئے۔ پر ایں ڳالھ تیں گھٹ چیتےکاری تھئی ئے جو مانئی۔وٹاند کیویں تھیندی ئے۔
مانئی۔وٹاند دی ہک پوڑی تاں ٻئی زبان دے ‘اودھارت شبد’ loanwords گھن کیں اونھیں وچ لوڑیندے مانئی ڳنڈھ ڊیوݨ۔ جیویں مسلا” عربی وچ /ذھب= ٹورݨ/, /مذہب = ٹورݨ دا ظرف = دڳ، رستہ/ ؛ اتیں فارسی۔اڑدو وچ، /مذہب = دین، واجب کانون/ ۔ ۔ ۔
مانیی وٹاند دا ہک ہتھو پتلی۔واہندی اٹکل، اونہہ پیلھے، ورتیل مانیی کوں زری ہک کھسکا گھنݨ ہے۔ ایکوں ‘کوڈ۔سویچنگ’ CODE-SWITCHING آہدین۔ اے ٻولئیں دی آپت وچ۔۔ within language-family تھیندی ئے. مسال تیور تیں: انڈو۔ایریئن زبان، گجراتی دا شبد / ‘نیر’ = پاݨی/ > > بھجن: “ما ئے نی، میں نیر بھرن نہیں جائوں”, ۔ ۔ ۔ جیرھلے اے شبد اینہہ لینگوئج فیملی دی زبان سرائیکی وچ آندے، تاں ایندے مانئی زری ہک آپݨی جاہ توں کھسیک کیں، CODE-SWITCHING کر کیں، / نیر = اککھ دا پاݨی، ہنج/ بݨ وئیندین۔
سادہ شبدیں، آئیمالوجی راہیں چیتےكاری کر کیں وی ہسٹری ہےھ۔لڳ-رِیٹرِیو تھی سڳدی ئے
مثال طور:
۔ ‘برَہَمَءَ’ (hymn /حمد), ایھو کتھائیں prima یانی high Spirit دی سینس وچ ورتیل تھئے۔ ۔
۔ بَرَہمِن (reciter of hymn پیر۔پنڈِت)۔ ۔ آ تھئے۔
اے سبھ، اے تانڑیں برہمنڑی ‘جنتر۔منتر’ والا پیشہ ہا۔ وت اینہہ دے وچو پیدا تھئے:
‘برَاہمَءَ۔نڑا’, سرائیكی = ‘بانبھنڑ’ !
(authority on sacred knowledge (of hymns and sacrifice)
بانبھڑ انڈیا كوں:
ہك پاسو monotheism وچ, تیں ڈوجھی پاسو بندے/ بانبھنڑ وچ خدا دی embodiment جھئیں كنفیوژن وچ رٔجھائے۔
‘ہندے وچ ‘وحدت’ دے ایں بانبھڑی ترلے سماج كوں چنگیاں صدیاں خوار كیتے:
خلاصہ:
جیرھلے حلاج سندھ آئے,
انڈیا “مذہبی تاگت دے وچو مذہبی تاگت دے توڑ دے فلسفے, اكھیجے روز فارمولیٹ كریندا پیا ہا۔
‘گوتم دا مٔكتی آلا منتر, اینھائیں صدئیں۔۔8ویں, 9ویں۔۔, ایكسپوز تھی مٔكا ہا۔
بندے دی خدائیئت دے جیرھے ‘توڑ’ شئید حلاج كوں بَدھ گِدھا, او ہا: ‘other’ دی خدائی تاگت كوں ‘us’ دی تاگت بنڑاونڑ آلا توڑ ہا:
‘میں آپ ‘برَہمن = خدا دا گیت,
تیں میں آپ براہَم۔نڑا = ‘خدا ئی كوڈ دی اتھارٹی’ > “اناءالحق !”
Word-formation,
شبد۔ساگا ایں ہے:
Brahman = hymn
Brahmin = reciter of hymns
BrahmanRa = authority
ریفرینس:
چیتےکاری، اومرھا دی کیتی بھنی ترٹی سکشا دی چیتے سانبھ،
2۔ ہک پوتھڑی
/حسین بن منصور حلاج/
جیرھی فرانس دے آتھر
مائسگنین
Louis Messignon
دے ریسرچ ورک دی، اڑدو وچ کیتی، ڈاکٹر صابر آفاقی (2023) دی کیتی نچوڑیل اوپترائت ہے۔
3۔ ہک، کڊاہیں پڑھیجی پوتھی وچو، آپݨے جھریٹیئے نوٹس۔ اسئل۔کتاب دا ٹائٹل تے ریفرینس لبھ پوسی،
4۔ ہک فارسی وچ لکھئیت آرٹیکل ‘۔ ۔ ۔ پیشہ۔وران ۔ ۔ ۔’
یانی فارس دے وئیدیں۔سوفئیں دی، آپ کوں, آپݨے کم۔کسب۔پیشے نال سونڃاپوں کرݨ
identity based on one’s profession
حلاج، عطار، حداد ۔ ۔ ۔ دی مزدکی ریت (؟)
5۔ وئید۔سوفئیں دا فلسفہ