پاݨی دی ونڈ حیاتی دی ونڈ اے ـ سندھ اتیں پنجاب دا آبی دنگل, دھما چوکڑی پیلھے وانگر جاری ساری اے ـ جُغرافیائی حوالے نال برصغیرہند پاک اِچ آپݨے محدوُد وّمخصوص معانی وچ سَپت سندھُو یا سَت دریاواں دی سرزمین اگر کُوئی ھے تے اوہ صِرف اور صِرف سرائیکی وسیب ھے، سابقہ راوی اتیں جہلم چناں وچ ڈھاندِن، بیاس ستلج تے ستلج وت چناں اچ تے چناں سندھو اچ رَل سرائیکی وسیب آ وَڑدے ـ یاݨی پنج دریا اُچ شریف کنوں پنجند اِچ اَن رلدِن ـ اے ہِک جغرافیائی سچ اے، سکھݨا وطن پرستی مُوجب دعویٰ نئیں ـ ایں حقیقت دے باوجُود پاݨی دے مسلے تے سرائکی وسیب دی کوئی اوّاز، کوئی حصہ داری، کوئی دعویٰ، کوئی بحث تکرار کوئنیں ـ صرف سندھ پنجاب کوݙی کوݙی لائی کھڑن ـ صُوبہ جو نہ تھیاء ـ
صوبہ سِندھ دا ہمیش دعویٰ ریہے جو پنجاب اوُندا حِصہ کھادی ویندے، سمندر اِچ لوڑھ کنوں گھٹ پاݨی ڈھاندا پئے، کھارا پاݨی چڑھائی کیتی آندے ، ڈیلٹا سُکدا ویندے تے اُنہاں دے جزیرے تے ساحل بے اباد تھیندے ویندن، ٹھٹھہ کنوں بدین دی ساحلی پٹی وی خُشک سالی دا شِکاراے، ساحلی جنگلات اُڄڑدے پیئن، آبی حیات مَردی پئی اے، ضروری اے جو تقریبا” 10 ملین ایکڑ فٹ (ایم اے ایف) پاݨی ڈیلٹا اِچ آوݨ ڈھاوݨ ݙتا ونڄے وغیرہ وغیرہ ـ سندھی قوم پرست تاں پاݨی دے ناں توں اِصلوں اُ کِھڑپوندِن، تاں اپر لوئر رائپیرئن (حصے داری) دے حق دی لمبی، تاریخی، تکنیکی، عددی پہلواں اُتے ناں ختم تھیوݨ آلی بحث کریندِن ـ ݙوجھے لوظیں اِچ او سندھو دریاٗ اُتے پنجاب یا خیبر پختونخواہ اِچ اریگیشن یا تھیوݨ آلی ذیادہ تر ڈویلیپمٹ کُوں وی آپݨے حق تے ڈاکا سمجیھنیدن ۔
اے سارے جھیڑے جھڳڑے اُپݨی جاہ مگر کݙاہیں اے کُوئی نئیں آہدا، سوچیندا جو سرائیکی وسیب ڄیڑا پنجاب تے خیبر پختونخواہ دا لوئر رائپیرئین تے سندھ دا اَپر رائیپیرئین ھے، اُوندا حصہ تے حق کتنا ہےِ؟ اوُندی رائے کیا ہے؟ اوُندے نال پاݨی دی ونڈ دا کیا فارمولا ھووݨا چاہیدا اے؟ اوکوں کتنا پاݨی ݙتا ویندے یا کھادا ویندے تیں اوُندے فلورا فانا دا پاݨی نال کیا تعلق تے فیدہ نقصان اے ـ
مجمُوعی طور تے پاکستان اِچ پاݨی دے حُجم دا تخمینہ تقریبا” 115 کنیں 118 مِلئن ایکڑ فُٹ لایا ویندے، آبی وسائل دی ونڈ دے ایکارڈ 1991 سانگے تقریبا” 56 ایم اے ایف پنجاب، 49 ایم اے ایف سندھ ،خیبر پختونخواہ 9 ایم اے ایف، اتیں بلوچستان دا حصہ گھٹ ودھ 4 ایم اے ایف ݙسایا ویندے ـ فیصدی حساب نال پنجاب 37٪، سندھ 37٪ ،خیبر پختونخواہ 14٪ اتیں بلوچستان 12٪ پاݨی وصول کریندے، 30٠ تا 35 ملیئن ایکڑ فٹ پاݨی ضائع تھیوݨ آلی سندھ پنجاب دی بحث علاوہ اے ـ ایں تکنیکی تے کالی چِٹی ونڈ دے باوجُود موجودہ صوبے ہک ٻئے تے پاݨی دے استحصال، چوری، غلط بیانی اَتیں غصب دا الزام لائندن تے 29 سال کنوں اے مسلہ وگھردا ویندے ـ
فی الحال اَساں ھُنال، سیال، ربیع، خریف، اتیں صوبیاں دے اندرونی ماردھاڑ ، پاݨی کٹݨ ڈھاوݨ دے مسئلے اِچ نِہسے ویندے، ماسوائے مطلُوبہ سرائیکی صوبے دے پاݨی تے وی مساوی حق دے ـ درج بالا ونڈ مطابق اگر پیپلز پارٹی دے مجوزہ 13ضلعیاں تے مشتمل صوبے کُوں فرض کر کنیں ݙٹھا ونڄے تاں سرائیکی صوبے دا حصہ گھٹ کنوں گھٹ وی 18 تا 19 ملئین ایکڑ فُٹ پاݨی یا 13 فیصدی بݨردے ـ ڄیڑا تقریبا” خیبر پختونخواہ دے برابر اَتیں بلوچستان کنوں ذیادہ ہے ـ واضح راہوے کہ اے حصہ مَیں پنجاب دے حصے ئچوں کڈھیے، کوئی نواں فارمولا وضع نِمی کیتا ـ ڄیڑا ماہرین کُوں شایا کرݨا پووے ـ پاݨی دے نویں یا ترمیمی ایکارڈ دی ڳالھ پیلھوں چلدی پئی اے ـ بلاول بھٹو وی اشارا کر چُکیے ـ
ڈیمز تے بیراجیں دے نفع نقصان تے کردار مقام تے انج بحث تے سیاست ہے اونکوں وی فی الحال چُھڑیندے ہئیں ـ بݨیادی تے ڳݨی مُچی پلاننگ محدود ہے تے ٻہوں سارے آپسی شک شبے دے ڈھیر سارے کارݨ تے سیاست وی انج اے، ٻیا تے ٻیا، اِرساء (انڈس ریور سسٹم اتھارٹی) دے آفیشل ممبران وی ہک ٻئے تے بھروسہ نئیں کریندے ـ سندھ دا اِلزم ہے جو پنجاب ہر سال 4000 کیوسک پاݨی چوری کریندے ۔ جے اے ڳالھ درست اے تاں اے وی ݙیکھݨا پوسی جو پنجاب سرائیکی وسیب دا کیتلاء پاݨی چوری کریندے یا مَریندے یا سروں ݙیندا ای نئیں؟ کِتھوں اَتیں کِیوّیں تے کیوں؟ جݙاں جو بلوچستان دی پراݨی شِکایت اے جو سندھ صوبہ اوندے حصے دا 40 فیصد پاݨی چوری کریندے۔ ـ مِلدے جُلدے شک شبے خیبر پختونخواہ دے وی ہِن ، جِت ویلھے ڈیماں وچ پاݨی سُکدے، مسئلہ ودھیک گھمبیر تھی ویندے ـ ارساء دے خیال وچ سندھ باقی صوبیاں دے استحصال وچ ملوث اے ـ خشک سالی یا کال پووݨ نال سندھ پنجاب ہر سال نواں ملاکھڑا کریندِن ـ ا ے ہک انج گھمبیرتا ھے جو پاکستان دنیا دا تریڄھا آٻی تھوڑ دا شکار ملک اے تے پاݨی ضائع کرݨ آلا تریجھا وݙا مُلخ اے ـ
جدید ٹیلی میٹری (یانی آبی پیمائش دے ٹیکنیکل) نظام دی تنصیب نال وی اے مسئلہ حل نئیں تھیاء کیوں جو آپریٹر، رپورٹر اتیں قبولندہ وّ رد کنندہ سیاسی کارندے ہِن یا سیاسی جُھکاو رکھدِن، مشیناں ناہیں ، لہٰذا 2016 اِچ ایں نظام کُوں ای ٹھپ چھوڑیا ڳئے تے پرنالہ ول ہوں جاہ تے اَن کھڑے ـ ماضی قریب ئچ سیٹیلائٹ نظام دی کوشش کیتی ڳئی اے تاں جو سڄے ڈیماں تے بیراجاں تے ہکے ویلھے موجود پاݨی دے حْجم دی ڄاݨکاری ھووّے ـ اتے ارساء دے سندھ اور پنجاب دے ممبراں دی لاڳ بازی اِچ ایں پراڄیکٹ کُوں وی مکمل نہ تھیوݨ ݙتا ڳیا ـ تنگ آکنیں ورلڈ بنک آپݨی امداد واپس گِھن گِھدی تاں سیٹلاٰئٹ وی پاݨی دوآلے نہ گُھوم سڳیاء ـ
فی الحال اِیں بحث دا مقصد اے جتاوݨ یا چِتاوݨ اے جو سرائیکی صوبہ جے پیپلزپارٹی دے مجوزہ ضلعیاں تے وی مشتمل ہووے تاں ارساء کُوں پاݨی دی ونڈ ولا کرݨی پوسی ـ جہڑ ویلے اے سارا پنڈورا بکس ولا کُھلسی تاں سارے اندازے تخمینے ولاء لاوݨے پوسِن، سارے صوبے آپݨے حصے ولا ڳولیسن ، پھلریسن ، ترڑیسن، بݨیسِن، آبی سوجھواݨ اتیں تکینکی ماہر ولا قومی اتیں بین الاقوامی اصولاں دے مطابق پاݨی دی ونڈ کُوں ݙیکھسِن، بحث، مباحثہ کریسن اتیں ھِک واری ولا کُوڑ سچ نشابُر تھی آسی ـ
میڈی دانست ئچ سرائیکی صوبہ بݨن نال پاݨی دی گَھٹنا (سمسیاء) ذیادہ نہ تھیسی بلکہ سرائیکی صوبہ ایکوں حل کرݨ دا ہک ٻہوں وݙا تاریخی موقع تے وسیلہ فراہم کریسی ـ جو ٹیبل ٹاک تے ساریاں ڳالھیں ھک واری ولاء کُھل کُھلا کے سامݨے آوسِن ـ اتیں ممکن ہے جو نواں ایکارڈ کرݨا پووے اتے باقی صُوبیاں دا مسلہ وی نال حل تھیاٗ ونڄے ـ
آخر اِچ اے آکھݨ ضروری اے جو مَیں آبی وسائل دی ونڈ ونڈارے دا سوجھواݨ، اڳواݨ یا پرکھ پرچولی ہرگز نِمی ، چھڑی موٹی موٹی ڳالھ کیتیم جو اَساکوں صوبے دی لوڑھ نال نال ٻئے معاشی، ماحولیاتی، معدنیاتی، زرعی، صنعتی اتیں آبی وسائل دی پرکھ پرچول، ونڈ ونڈارے تے منصوبہ سازی سانگےسوچݨا چاہیدے تاں جو اے مطالبہ ودھے۔