میݙے پیو ماء الجزائر تیں فرانسیسی ݙݙھپ یا استعمار کولو آزادی کیتے اپݨی بھڄ درُک کیتی رَکھدے ہن۔ الجزائر کوں آزادی ملݨ پچھوں اساں اپݨا مݙی بسترا ٻدھ فرانس چھوڑ ݙتا تے اُتھوں لݙ ڳیوسے۔ اُتھاں وَنڄ کے اساں ہک مقامی جُھڳے نال گھر سانجھ کیتا تے راہوݨ پئے ڳیوسے۔
اوں گھر اچ فاطمہ تے جیما ناں دیاں تریمتیں وی راہندیاں ہَن جیرھیاں میکوں میݙی ما آلی کار ڄاپدیاں ہن۔
میݙا ٻَلپݨ ٻہوں خوشیں بھریا ہا تے میں سکول دی شِکشا وی جاری رکھی۔ ایں دوران میݙے اندروں لوکاں تے اُنہاں دی ثقافتاں سانگے ڄانݨ دا شوق جاڳا تاں میں اپݨی پڑھائی اچ ماݨس کوں جانݨ دے علم (علم بشریات) اچ لڳی ڳئی۔ میں ڄیویں ڄیویں وݙی تھیئم تاں میکوں “زینو فوبک” تے نو آبادیاتی طرز عمل سانگے ودھیک تجسُس تھیا تے میں اوں سانگے ٻہوں حساس تھیندی ڳیی۔ کیوں جو میݙے تجربے تے یادیں اچ دُکھدے ڳوہے دی بھا ہئی۔
میݙی چِٹی چمڑی پاروں تے فرانسیسی شہری ہووݨ ناتے ، یقینی ڳالھ ھے میں کہیں بنگلہ دیشی شہری کولوں ، بنگلہ دیش دی ثقافت، معیشت ، سیاست تے نوآبادیاتی نظام دے اثرات سانگے گھٹ ڄاݨوں ہامی ایں کیتے میں اُنہاں کوں انہاں بارے بھاشݨ ݙیوݨ چنڳا نہم سَمجھیندی۔ ڄیویں ٻہوں ساریں وݙے وݙے سکالرز خاص کر تیں جنوبی ایشیا تے افریقہ نال جُڑیل ماݨساں ایندے تیں ٻہوں سوھݨے انداز اچ لکھیے۔
اگر اساں ایں پینڈے کوں مزید ساوڑا کروں تاں میں آکھ سڳدی ہاں جو انسانی حقوق سانگے گلوبل نارتھ دا جیرھا ندریہہ پُݨا تے ݙو مونہاں کردار ھے کویی مقامی بنگلہ دیشی میݙے کولوں ڈھیر ڄاݨوں ہوسی کیوں جو ہݙ ورتی تے پریں کنیں شئیں کوں ݙیکھݨ اچ ٻہوں وݙا انتر ہوندے۔
ایں انتر کوں غزہ تے یوکرین دی چلدڑ بھیڑی گلوبل نارتھ دے ویہوار کوں ٻہوں ݙُکھیلے ڈھنگ نال نشابُر کیتے۔ پر کُجھ کہاݨیاں تے خیالات جیرھیاں جنوبی ایشیائی پکھی واسیں نال ڳنڈھیل کم پاروں میں بطور ماہر علم ماݨس (ماہر بشریات) سکھیے تے میݙی ذاتی تجربے اچ آئے او تُہاݙے نال سانجھ کرݨ چاہساں۔
میݙے اینجھے ٻہوں سارے ذاتی سنگتی ہن جنہاں دا سانگا گلوبل ساوتھ دے مُلکاں نال ھے تے خاص کر بنگلہ دیش دی مٹی دے تل وطنی ایں تجربے دا اہم پُکھ تے حصہ بݨ کے سامݨے آئین۔ مقامی این جی اوز تے اونہاں دے ڈونرز اچ زیادہ تر پچادھ دے نُمائندے کم کریندن ، او شیت انفرادی طور تیں چنڳے تے نیک نیت لوک ہوون، او ہِݨیں نال بَھڑواوݨ پسند کریندے ہوون خاص کر اُنہاں مُلکیں دی مدد جیرھے اُنہیں دی نظر اچ غریبی کولو جوجدے پئین۔
اے پکی ڳالھ اے جو اُنہاں دے نفسیاتی احساس جُرم کولو ٻاہروں آوݨ دا طریقہ ھے جیرھا اُنہیں دے وݙکیں کہیں نوآبادیاتی مُلک نال اپݨے اتیت اچ ورتیا ہا۔ او وݙائی، ندریہہ پُݨا، نام نہاد سخاوت تے کالونیئلسٹ اپروچ نال جُڑیل جُرم تیں پردہ سٹݨ اچ سکشم ہوون۔ایں پچھوکڑ نال ڳنڈھیل ہِک کہاݨی سانجھ کریساں۔
ہک واری میکوں ہک فرانسیسی شہری دا فون آئے جئیں پورے بنگلہ دیش دا پندھ کیتا ہویا ہا، جیرھا رکشہ چِھک کے بنگلہ دیش پھردا وَدا ریہےتے او اینکوں سیاحتی چیلنج دا ناں ݙیندا ہا۔ میݙے خیال اچ اے سیاحتی چیلنج کولوں زیادہ “مہم جوئی” دی اوں ریت دا ہک فطری آہر ھے جیرھا اتیت اچ کالونیئلسٹ مُلک کریندے ریہہ ڳئین۔ اوں ہک رات رکشے سانگے سوچ وچار کرݨ پچھوں اپݨی پاروں ہک اہم مسلے دی نشاندہی کیتی۔ اوندا آکھݨ سمجھݨ ہئی جو رکشہ اچ ڈینمو نہ ہووݨ پاروں ایندے اچ بتی نییں ٻلدی جیندی وجہ کولو رات کوں اینکوں چلاوݨ ٻہوں اوکھا تے خطرے ٻُݙا کم ھے۔ اچݨ چیتی اوندی مدد کرݨ آلی “حِس” جاڳی تے اونکوں ہک چھوٹی این جی او بݨاوݨ دا خیال چیتے اچ آیا جیندی فنڈنگ نال او رکشے واسطے ڈینموں مُل گھن ایں مسلے کوں اپݨے تیں ٻنہیں کیتے سُلجھاوݨ چاہندا ہا۔
اوندے چیتے اچ اے نئیں آیا جو جیرھے رکشہ چَلیندن اُنہاں کوں ایندی لوڑھ ھے وی سہی یا کائیناں۔ او ندے “تکھے چیتے ” اچ اے وچار نئیں آیا جو او رکشے چلاوݨ آلیں کولو کم از کم پُچھ تاں گھنے جو اُنہاں کوں ایندی لوڑھ وی ھے یا کائیناں۔ ظاہر ھے جیرھے رکشہ چَلیندن او جاہل تاں کائینی اُنہاں کوں ایں ڳورے کولوں ڈھیر ڄاݨکاری ہوسی، پر کایینا جوان آپو مِتھ گیدھا تے اچݨ چیتی بَھڑاوݨ دی بھاوݨا اچ آپو آپ پئے ڳیا۔
میں ٻہوں واری بنگلہ دیش اچ ہک شے ولا ولا نوٹ کیتی جو بین الاقوامی فنڈرز ہک اینجھے رویے دا شکار ہوندن جیرھا اپݨے آپ اچ ہیک نویں کوہتری سوچ کوں پیدا کریندے۔کتھاییں امریکہ یا یورپی مُلکیں دی راجدھاݨی اچ بین الاقوامی این جی اوز یا ترقیاتی ایجنسیاں کارݨ تے کرت دا ایجنڈا اُتھائیں ٻہہ اپݨے آپ مِتھیندن جنہاں کوں او سمجھدن جو فلانا ایشو سپورٹ کرݨ دے قابل ھے تے مقامی این جی اوز کوں اوں ایجنڈے اچ اپݨے آپ کوں فٹ کرݨا ہوندے تاں جو اُنہاں کوں کُجھ فنڈنگ ڈھیج پووے۔ میکوں بنگلہ دیش اچ پندرہاں سال آندیں ویندیں تھی ڳیین، انہاں ورھیاں اچ میں ڈٹھے جو ہر واری ہیک نواں پروگرام (پروجیکٹ) اتھاں چَلدا پیا ہوندے۔
مثال کیتے کہیں ویلھے تریمتیاں دے حقوق دا پروجیکٹ ہوندے، کہیں ویلھے بزُرگیں دی چنڳائی کیتے فنڈنگ تھیندی پئی ہوندی ھے، ٻئی واری گورننس کوں ٹھیک کرݨ تیں پیسے خرچ تھیندے پئے ہوندن۔ایں سانگے میں ݙِٹھے جو مقامی این جی اوز دے لوک میݙے کولو اکثر پُچھدنجو اڳلی واری او کیرھا کم پکڑن جیندے کارݨ او اپݨے آپ کوں ٻاہر دی فنڈنگ گھنݨ کیتے تیار رَکھن۔میں اے نئیں آہدی پئی جو جو ساری فنڈنگ بے معنی ہوندی ھے، پر ایں سارے بکھیڑے اچ مقامی لوکیں دی منڈھلی لوڑھ کوں سامہݨے نئیں رکھیا ویندا، بھل ہک بھیڑ چال چل پوندی ہے، جیندے اثرات ٻہوں عجیب ہوندن۔ مقامی تے تل وطنی لوکیں کولوں کوئی صلاح نئیں گھدی ویندی تے نہ ہی اُنہاں دے ہُنر تے پرم پرا دا دھیان رکھیا ویندے۔توڑے جو پچادھ دے ادارے اپݨے پروگرام دے چرچے ویلھے ہک لوظ ٻہوں ورتیندن جیکوں او “گراس روٹ لیول” آہدن تے ایں لوظ دے منتر اچ او اپݨی لُچ ٻہوں تلیندن۔جیندی پاروں بنگلہ دیش اچ راہوݨ آلے لوک اپݨی کوئی ڳالھ نیں ݙس سڳدے، ہتھوںاو ہک خاص قسم دے میکنیزم دا شکار تھی کے فنڈرز دی پھاسݨ اچ پَھس ویندن۔اُنہاں کوں اپݨے جیوݨ تے اُنہاں نال ڳنڈھیل مسائل ڈسݨ کیتے کوئی وِیکھا نئیں مَلدا۔ اتھاں ہک ٻئی کھیݙ وی چَل پوندی ہے جیکوں پچادھی مُلک ” جوابدہی” دا عمل آہدن۔ ایں جوابدہی دے چکر اچ بچی کُھچی آزادی وی ختم تھی ویندی ھے۔
تارکین وطن بمقابلہ تارکین وطن
یورپ اچ کٹر رائٹ ونگ پارٹیاں تارکین وطن کوں قربانی دے ٻکرے وانگ ورتیندن، جیندے کارݨ انہاں دا سیاسی اثر و رسوخ ودھدا پئے۔ کُجھ ݙیہنہ پیلھوں فرانس اچ ہیک مئیر تارکین وطن دی حمایت اچ ہک بیان ݙتے جیندی پاروں اوندے گھر کوں بھا لا ݙتی ڳئی۔ یورپ کوں شیت ایں ڳالھ دی خبر کائینی جو اُنہاں کوں غیر مُلکی ہُنر مند مزدوراں دی لوڑھ ھے ، تے اُنہاں دے آوݨ دی کیتلی لوڑھ ہے، بھل اے ہر ݙوجھے ݙیہنہ ہک ننواں قانون پاس کریندن تاں جو ٻاہرلے لوکیں دے آوݨ کوں ݙک ݙتی ونڄے۔ مثال کیتے پچھلے کُجھ سالیں اچ فرانس اچ اِمیگریشن کوں روکݨ سانگے ویہہ قانون پاس تھئین۔ پچھلے ہفتے ہک اینجھا قانون وی پاس تھئے جیرھا فرانس اچ پڑھائی کرݨ آلیں ٻالیں کوں روکݨ سانگے ٻہوں توہین آمیز ہا جیندا پچھیں صدر قبول کیتا اے سارے اقدامات زینو فوبک چیتے کوں سوجھل کریندن جیندا اثر آوݨ آلے ویلھے اچ فرانس تیں ٻہوں گندے پوسن۔
ٻنہاں یورپی مُلکاں آلی کار گلوبل ساوتھ کولوں آوݨ آلے لوکاں کوں فرانسیسی حکومت وی شک دی نظر نال ݙیہدی ھے تے ہرو بھرو اے سمجھیا ویندے جو ساوتھ دا ہر بندہ قانون تُرڑیسی یا کویی ݙو نمبر کرݨ آندا پایے۔ایندے ٻہوں ہی زہریلے اثرات تھیندے پایے ہن جیندی تازہ مثال انڈیا دے ٻہوں سارے سکالرز دا فرانسیسی یونیورسٹیں دا بایکاٹ کرݨ ھے جیرھا بجا طور تیں درست آکھیا ونڄ سڳیندے۔ کیوں جو او ایں پاروں کالونیلسٹ اپروچ آلی زلت کولوں بچ سڳدن۔یورپ اچ ویزہ حاصل کرݨ واسطے ہُݨ تعلقات تے اشرافیہ نال دعا سلام ہووݨ ضروری ھے نہ تاں خوار تھیوو ودے۔ اے ݙو مونہے امپریلسٹ اڄ وی اپݨے اندر چنڳی بھلی زہر بھری ودن۔ کویی وݙی تبدیلی نییں آیی ٻس ݙکھاوے تے اصل اچ ٻہوں انتر ھے جیکوں سمجھݨ دی لوڑھ ھے۔
فرانسیسی اچ ہک مثال ھے۔ ” قابل تعریف پر کم تر”۔اے مثال سمجھݨ سانگے میں آکھساں جو جݙاں پچادھ دے نُمائندے ٻاہر مُلک اچ کم کرݨ کیتے ویندن تاں اُنہیں دے “ٹائٹل” اچ غیرمُلکی (فارنرز) دی اصطلاح وَرتی ویندی ھے جݙاں جنوب دے سنسار دے لوک ٻاہر کم کرݨ ونڄن تاں اُنہیں کوں پکھی واس (مہاجر) آکھیا ویندے۔ایندے پچھوں کارݨ تاں سمجھ آندے پر کیا کریجے۔ فرانس اچ اینجھے ویلھے پکھی واس (مہاجر) لوکیں دی وَدھدی ڳݨتڑی کوں ہک وݙا پریشان کُن مُدعا ݙٹھا ویندے، جیندے کارݨ ساݙے ٻولݨ داڈھنگ ڈھالا تے شئیں ݙیکھݨ دا انداز اُتھائیں پکا تھی ویندے جیرھا ہک وڈے اَنتر کوں سوجھل کریندے۔
میکوں تاں یاد ھے جݙاں کمیونسٹ مُلکیں اچ جنگاں ہن، تاں پچادھ دے مُلک وَل وَل اُنہاں مُلکاں دے لوکیں کوں اے طعنہ ݙیون جو او اپݨے مُلک اچوں نکل کیوں نئیں وِیندے۔ پچادھ آہدا ہا جو او ساݙو آونڄن، اِتھاں آزادی ھے، روزگارھے، چنڳا ڄیوݨ ھے، ہݨ انہاں کوں ایں ڳالھ تیں مسئلہ ھے جو افریقہ تے ایشیا دے بُکھ مردی تے جنگ دے شکار مُلکاں دے لوک اگر انہاں دے مُلک دو ہجرت کرن تاں اے دھاڑ دھاڑ گھت ٖݙیندن۔ پچادھ دے اینجھے اُپٹھ ٻہوں پُراݨے ہن۔ میکوں تاں او جشن یاد ھے جݙاں “برلن کندھ” ڈھوائی ڳئی تاں پچادھ کیتلا خوش تھیا، پر ہُݨ او ہر یورپی مُلک دے آسوں پاسوں وڈیاں وݙیاں کَندھاں چھکی آندن تاں جو افریقہ تے ایشیا یا لاطینی امریکہ کولوں کوئی انہاں دے مُلک اچ وڑ نہ آوے۔ جاہ جاہ تیں یورپ ہک قلعہ بݨدا ویندے، تے ایں پالیسی پاروں بحیرہ روم دُنیا دا ہک وݙا قبرستان بݨدا ویندے جتھاں پچھلے ہک ݙہاکے اچ یورپ پڄݨ کیتے تریہہ ہزار لوک ٻُݙ کے مر ڳئین۔ جیندے اچ ودھیک روزگار دی ڳول اچ آوݨ آلے ڳبھرو ہن۔ انہاں مرݨ آلیں لوکاں دا ودھ سانگا اُنہاں مُلکاں نال ھے جیرھے کہیں ویلھے یورپ دی کالونی رہ ڳئین۔
میں بنگلہ دیش دی شُکر گُزار ہاں جئیں میکوں ہر واری ویزہ ݙتے تے باقی دُنیا کوں ڈیکھݨ تے میݙے سدھ ٻدھ تے ݙیکھݨ دی اکھ کوں ایں قابل بݨائے جو میں اینکوں انجو انج ڈھنگ اچ ڈیکھݨ جوڳی تھئی۔
اے مضموں میری پر کوٹ دے چھپیل ہیک مضمون دی سرائیکی وچ اپُتر ھے جیرھی ایں ویلھے انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ فار میگریشن اینڈ ڈویلپمنٹ (IIMAD) کیرالہ انڈیا اچ وزٹنگ پروفیسر دی پوسٹ تیں کم کریندی ھے۔اے ٻولی اُپتریج ذوالفقار لُنڈ (زلفی) دا اَہر ھے۔