سُنڄاݨ کیا ہے؟
ہک آدمی کوں ٻئے آدمی کنیں, ہک شے کوں ٻئی شے کنوں, ہک احساس یا اِدراک کوں ٻئےاحساس یا اِدراک کنیں اَنج کرݨ اَتے سمجھݨ لو اَساں اُنہیں کوں انجو انج ناں ݙیندے ہئیں۔ ایں طرانح اُنہیں دی سُنڄاݨ تھیندی ہے۔ ہک آدمی‘شے ‘ احساس یا اِدراک دا ٻنہیں آدمیں‘ شئیں‘ احساسیں یا اِدراکیں نال جُڑت ہوندی ہے اَتے اِنہیں جُڑتیں نال ہک ٻئے دے حوالے بݨدن۔ اِنہیں سَبھیں دے ایہے حوالے اِنہیں دی سُنڄاݨ ہوندن ۔ ایہے حوالے اِنہیں دے متعلق معلومات ہوندن۔ ایہے حوالے انہیں دے اَنج وجود دی بݨیاد ہوندن۔
فرد دی سُنڄاݨ
ہک فرد کوں ٻنہیں اَفراد کنیں انج کرکے اُوندی سُنڄاݨ لو اُوندا ہک ناں رَکھیندے ہئیں۔ فرض کیتا اُوندا ناں اوندے ماء پیو احمد رکھیئے۔ احمد کہیں ٻئے بندے دا ناں وی تھی سڳدے۔ وَت احمد دی سُنڄاݨ اُوندےما پیو دے حوالے نال کریندے ہئیں۔ ایں کنیں ودھ سُنڄاݨ کیتے اُوندے محلے ‘ شہر اَتے ذات برادری دے حوالیں نال کم گھندے ہئیں اَتے او بندہ خود وی اپݨے آپ کوں اِنہائیں حوالیں نال سمجھیندے، اِنہائیں حوالیں نال اپݨی ذات اَتے اپݨے مفاد دا تحفظ کریندے۔
فرد وسیب کنیں ٻاہروں، وسیبی تعلقات کنیں اَنج، ہک فردِ مطلق دی حیثیت وچ جانور کنیں ودھ کُجھ نئیں۔ فرد وسیب وچ آ کے فرد بݨدے۔ فرد دے ساریں حوالیں دی بݨیاد وسیب ہے ۔ اے قطرہ وسیبی سمندر کنیں ٻاہروں نہ فرد رَہ ویندے اَتے نہ ایندے وجود دے کئی معنے بݨدن۔
قومی سُنڄاݨ
کبوتر اَنج ٹُکڑیں وچ اُݙدِن، ڳائیں دیاں اَنج کھیراں ہوندن۔ اینو یں اُٹھیں دے اَنج وَڳ ، بھیݙ یں ٻکریں دے اَنج اَجڑ ہوندن ۔ ہر جانور آپ جھئیں ٻنہیں جانوریں دے نال مِل کے مصروفِ عمل راہندے ۔انسان وی اینویں ہی اَنج ٹُکڑیں یا گروہیں نال ہک تعلق دے ذریعے مخصوص تھی کنیں اپݨی درُک بھڄ، اپݨا کم کار اَتے اپݨی کھییݙ کُݙ اَتے ٻیاں سرگرمیاں کریندا رَہندے۔ اِنہیں انسانی گروہیں کوں قوم یا قومیت آکھیا ویندے۔ ایں واسطے سوال اے ہے جو قوم اَتے قومیت دی سُنڄاݨ کیا ہے؟
جیویں فر د دی سُنڄاݨ دے کئی حوالے ہوندن، اینویں قومی سُنڄاݨ وی کنہائیں حوالیں نال ہوندی ہے۔ فرد دی سُنڄاݨ اُوندا ناں‘ اُوندا ماء پیو ‘ اُوندا گھرجاہ ‘ اُوندی ذات برادری ہوندی ہے۔ قوم دی سُنڄاݨ اُوندا علاقہ‘ اُوندا کلچر اَتے اُوندی ٻٖولی ہوندی ہے۔ جیویں فرد دے حوالے اوندے ذاتی تحفظ اَتے مفاد دی بݨیاد ہوندن، اینویں کوئی قوم یا قومیت اپݨی سُنڄاݨ دے حوالیں نال اپݨا اَتے اپݨے مفادات دا تحفظ کریندی ہے۔ قومی تحفظ اَتے قومی مفادات آخری تجزیے وچ فرد دا تحفظ اَتے فرد دے مفادات دا تحفظ و نڄ بݨدن ۔
Note: This is an excerpt from the book, “Fida Hussain Gaadi (1994) Siraiki Culture, Siraiki Lok Saanjh, Multan